„Dziedzictwo wody” to projekt badawczo-społeczny realizowany na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przy współpracy z Poznańskim Centrum Dziedzictwa.

Projekt zakłada analizę historii miasta Poznania od XIX do XX wieku, która określi praktyki świadczące o świadomym lub nieświadomym poczuci odpowiedzialności za rzekę Wartę i jej dopływy. Badania, usytuowane na pograniczu historii lokalnej, historii środowiskowej i krytycznych studiów nad dziedzictwem, obejmować będą głównych aktorów (w myśl teorii B. Latoura) wchodzących w relacje z rzeką. Celem nadrzędnym pracy jest rekonceptualizacja tytułowego pojęcia dziedzictwa wody na podstawie badań historycznych oraz w perspektywie potencjalnych działań społecznych, edukacyjnych i kulturotwórczych.

Punktem wyjścia projektu jest przyjęcie perspektywy dziedzictwa wody, która oferuje analizę funkcji i wartości przypisywanych danemu elementowi przeszłości, w celu określenia jego potencjalnego znaczenia jako dziedzictwa. Zawężając rozważania do problematyki zurbanizowanych rzek, tytułowe „dziedzictwo wody” rozumiem w sposób wyjściowy jako postawę odpowiedzialności za spuściznę hydrospołeczną konkretnej przestrzeni: formę zobowiązania względem przeszłości, kierującą się na współczesność i przyszłość. Celem nadrzędnym pracy jest rekonceptualizacja tytułowego pojęcia dziedzictwa wody na podstawie przeprowadzonych badań historycznych.

Próba zbudowania historycznego i współczesnego znaczenia rzeki w ramach krytycznych studiów nad dziedzictwem skłania do postawienie pytań badawczych dotyczących konfliktu wokół zmian w systemie wodnym oraz społecznych postaw i praktyk odpowiedzialności za rzekę. Jakie polityczne argumenty i społeczne wyobrażenia stały za poszczególnymi decyzjami? Jakie wartości przypisywane są rzece? Czy wśród dominującej tendencji do ingerowania w kształt rzeki znaleźć można przykłady kierowania się odpowiedzialnością? Czy są wśród nich praktyki, które w odniesieniu do współczesnych dyskusji można określić jako nieantropocentryczne podejścia do wody?

Rama teoretyczna rozprawy doktorskiej opiera się na inspiracja płynących z czterech koncepcji. Projekt historii ratowniczej (Ewa Domańska) sytuuje pracę w kontekście lokalnym oraz zwraca uwagę na znaczenie diagnostyczne i prewencyjne tworzonej narracji. Podobny postulat płynie z koncepcji „historii potencjalnej” Arielly Azoulay, która proponuje taką analizę dziejów, która odkrywa działania niekonfliktogenne, możliwe w jakimś etapie dziejów, lecz ostatecznie niezrealizowane. Koncepcja dziedzictwa przyjęta jest za Rodney’em Harrisonem zaś zwrócenie uwagi na rzekę, jako wielogatunkowe środowisko ludzkie i nieludzkie wiąże się z perspektywą antropologii wody Veroniki Strang.

Cele naukowe pracy doktorskiej łączą się z szerszymi celami społecznymi projektu. Praca badawcza w założeniu ma doprowadzić do sformułowania postulatów na rzecz ochrony i opieki Warty, jako wielogatunkowej spuścizny. W myśl postulatów historii publicznej, działania badawcze możliwe są do połączenia z działaniami edukacyjnymi i prewencyjnymi, realizowanymi przez bądź we współpracy z instytucjami kultury.

Projekt badawczy nr 2020/39/O/HS3/01165 pt. „Dziedzictwo wody. Studium rzeki Warty w Poznaniu w XIX-XX wieku” finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Nauki.

Kierownik projektu: prof. dr hab. Ewa Domańska

Realizacja: Michał Kępski